Franciszek Masztalerz-pamiętamy o Powstaniu Wielkopolskim

Franciszek Masztalerz
(1899 – 1919), harcerz, członek Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego.

Urodził się 1 stycznia 1899 r. w Kościanie. Syn Walentego i Franciszki z Gawrońskich. Po ukończeniu niemieckiej szkoły ludowej, podjął naukę zawodu stolarskiego w prywatnym zakładzie rzemieślniczym w Kościanie. W 1915 r. wstąpił do kościańskiej drużyny skautowej im. Jana III Sobieskiego, biorąc aktywny udział w zakonspirowanych zbiórkach. W 1917 r. wcielony przymusowo do armii niemieckiej, skierowany został na front zach. Po wybuchu rewolucji w Niemczech powrócił do Kościana i nawiązując kontakt z drużyną skautową, włączył się do pracy wojskowo – niepodległościowej. 10 listopada 1918 r. został zaprzysiężony przez J. Czaplickiego i J. Kamińskiego jako członek tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego. 18 grudnia na terenie miasta kościańscy skauci utworzyli tzw. Rezerwę Skautową, w której skład weszli skauci – byli żołnierze armii niemieckiej oraz inni o wojskowym przeszkoleniu. Przydzielono go do sekcji wywiadowczej, zajmującej się obserwacją poczynań miejscowego niemieckiego garnizonu wojskowego (II rezerwowy batalion 37 Pułku Piechoty). Po wybuchu powstania w Poznaniu, niemieckie dowództwo tego pułku w Kościanie otrzymało rozkaz odtransportowania zmagazynowanej na terenie Zakładu Psychiatrycznego broni w głąb Niemiec, jednak członkowie Rezerwy Skautowej w nocy z 29 na 30 grudnia 1918 r. przeprowadzili akcję zdobycia tej broni.

Masztalerz, jako wyszkolony cekaemista, kompletował zdobytą broń maszynową. 30 grudnia uzbrojeni skauci zajęli newralgiczne punkty w mieście, m.in. stację kolejową, koszary i pocztę (wraz z centralą telefoniczną). 4 stycznia 1919 r. oddział skierowany został na front pod Wolsztyn. Po powrocie do Kościana (7 stycznia) Rezerwa Skautowa skierowana została do Gostynia, a następnie do dyspozycji dowódcy Grupy „Leszno” por. dr. B. Śliwińskiego. W godzinach rannych 11 stycznia niemieckie oddziały z Leszna wyparły powstańcze posterunki z Przybicia i Tworzanic Wielkich w rejonie Pawłowic. Kościańska kompania skautowa w brawurowym ataku wyparła nieprzyjaciela z tych miejscowości, ściągając niedobitki do wsi Tworzanki (k. Rydzyny).

W czasie ataku na tę miejscowość Masztalerz, obsługując cekaem, został śmiertelnie ranny. Przewieziony do pobliskiego Drobnina, zmarł następnego dnia w dworze Ponikiewskich. Był pierwszym poległym powstańcem – skautem. Uroczysty pogrzeb, z udziałem części członków Rezerwy Skautowej i mieszkańców Kościana, odbył się 15 stycznia na cmentarzu w Kościanie. Jego imieniem nazwano ulicę w pobliżu rynku, przy której się urodził i wychował.